Oddech vs. przepona vs. zdrowie konia

Ten wpis możesz przeczytać, ale możesz go także odsłuchać w formie podcastu.

Bywa i tak, że nie mamy czasu przysiąść nad czytaniem tekstu, ale posłuchać to już bardziej, bo mamy wolne ręce i na przykład możemy właśnie jechać autem na stajnię.

Opowiem Ci o oddychaniu konia oraz o bardzo ważnym mięśniu jakim jest przepona oddechowa. A przede wszystkim spróbuję Ci trochę rozjaśnić dlaczego to wszystko tak bardzo wiąże się ze zdrowiem konia. Nie chcę Cię uczyć tu anatomii, chodź trochę jej tu będzie. Bardziej zależy mi na pokazaniu zależności jakie występują w ciele konia.

Więc jeśli chcesz odsłuchać to zapraszam do wciśnięcia przycisku „play”, a jeśli chcesz jednak przeczytać to poniżej transkrypcja do czytania.

Oddech w momencie narodzin, kiedy każdy oczekuje tego pierwszego z zapartym tchem jest wielkim wydarzeniem.

Jak to jest z oddechem konia i jaki ma to związek z przeponą i zdrowiem zwierzęcia?

Średnia ilość oddechów konia w spoczynku to 8 – 16 na minutę. (Inne źródła podają 10 – 18).  Dla porównania dorosły człowiek w czasie spoczynku wykonuje 12-15 oddechów na minutę. Intensywne ćwiczeniach są wstanie spowodować wzrost (np. konie wyścigowe) ilości oddechów u konia nawet do 140 – 240 na minutę. Dzieje się tak dlatego, że częstość oddechów u konia jest powiązana z chodem.

Kiedy koń stoi, stępuje lub kłusuje, wykorzystuje przede wszystkim swoje mięśnie międzyżebrowe i inne mięśnie dodatkowe do oddychania, aby zwiększyć szybkość oddechową. Jak każdy mięsień, mięśnie te mogą się męczyć, jeśli nie będą sprawne i zdrowe. A patrząc osteopatycznym okiem brak mobilności w jednej części konia wpłynie na inną powiązaną z nią lub zależną część ciała. I to jest bardzo ważne w czasie rehabilitacji.

Nie da się tu nie wspomnieć o wpływie bólu pleców przez np. powięź piersiowo – lędźwiową na oddychanie przeponowe i związane z tym utrzymanie wewnętrznego ciśnienia w jamie brzusznej (tzw. IPA). Zaburzone IPA będzie wpływało niekorzystnie na stabilność i kompensację odcinka lędźwiowego i biodrowego. Dalej może to powodować zmianę wzorców chodu. To tak w kwestii pytań zadawanych przez właścicieli: „A skąd to się wzięło?”. A takich dróg dokąd może pójść kompensacja i co się może „zepsuć” na końcu jest sporo.

Jak pewnie zauważyłaś nie wspomniałam wcześniej o galopie. A to dlatego, że tu występuje mechanizm sprzężenia ruchowo-oddechowego. Z powodu tego powiązania wszystko, co wpływa na oddech konia, wpływa również na jego ruch.

Gdy ciężar ciała przeniesie się na jedną z kończyn piersiowych, spowoduje to napieranie organów wewnętrznych na płuca czyli do przodu, pomagając w ten sposób wypchnąć z nich powietrze w czasie wydechu. Gdy ciężar ciała wróci na kończynę miedniczną, organy wewnętrzne przesuną się do tyłu, pozwalając płucom na rozprężenie. Wówczas koń nabiera powietrza w płuca. W wykonywaniu tej czynności pałeczkę dyrygenta trzyma przepona oddechowa.

Czyli reasumując to w jaki sposób i których mięśni przede wszystkim używa koń wykonując wdech i wydech, zależy od tego w jakim chodzie się porusza.

Konie fizycznie rozszerzają i kurczą klatkę piersiową gdy oddychają stojąc, stępując i kłusując. Konie nie oddychają poprzez rozszerzanie i kurczenie klatki piersiowej podczas galopu. Podczas galopu cały ruch powietrza pochodzi z ruchu mięśnia zwanego przeponą oddechową i ciśnienia z ruchu zawartości brzucha. W galopie (i cwale też) konie biorą jeden oddech w czasie jednego kroku.

Im intensywniej użytkujesz konia tym bardziej przepona twojego konia musi być sprawna.

Podczas wdechu przepona kurczy się, aby zwiększyć objętość jamy klatki piersiowej, zmniejszając jej ciśnienie i odblokowując w ten sposób drogę dla świeżego powietrza. Następnie, rozluźnia się podczas wydechu. Przepona to ogromny mięsień oddechowy. Jeden z moich osteopatycznych wykładowców nazywał ją „Panem życia i śmierci”.

Czy zaczynasz widzieć zależność – ból pleców – swoboda oddechu – kondycja konia – możliwości jego osiągów…?

Przepona oddechowa oddziela jamy ciała – jamę brzuszną od klatki piersiowej. Od strony klatki piersiowej przepona okryta jest powięzią wewnątrzpiersiową oraz opłucną ścienną, natomiast od strony brzusznej otrzewną. Leżące w jej sąsiedztwie narządy są powiązane z nią więzadłami. Ta informacja jest istotna w kwestii powięzi. Znajdujące się wewnątrz ciała narządy i organy nie są tam swobodnie wrzucone i nie latają jak piłeczki w bębnie lotto. Każde jest oplecione systemem/warstwą powięziową i co ważne każde przez to wpływa w jakiś sposób na swojego „przywiązanego” towarzysza. Ma to ogromne znaczenia.

Ale wracając do przepony, krótko w kwestii anatomii, jeśli jesteś mocniej zainteresowana.

Przepona jest nieparzystym mięśniem w kształcie kopuły, składającym się z centrum ścięgnistego, części mięśniowej kopuły oraz odnóg. Część mięśniowa przepony tworzy obwodowo jej zewnętrzną krawędź i składa się z części mostkowej i żebrowej. Część mostkowa rozpoczyna się na grzbietowej powierzchni wyrostka mieczykowatego, część żebrowa wyściela żebra i chrząstki żebrowe. Od strony grzbietowej przyczepia się do kręgów lędźwiowych, tworząc część lędźwiową przepony. Stąd też przyczep początkowy to wyrostek mieczykowaty mostka, powierzchnia żeber i kręgi lędźwiowe. Części te łączą się tworząc w jej środku czepiec ścięgnisty, który to jest przyczepem końcowym (centrum ścięgniste przepony). Część lędźwiowa składa się z dwóch odnóg – większej po prawej, gdzie przyczepy są w okolicy L1-L4 i mniejszej po lewej, mającej przyczepy w okolicy kręgów L1-L2. Zauważ tą asymetrię. Uważa się, że jest to jeden z powodów tendencji konia do asymetrii.

Przepona w swoim przekroju zawiera trzy bardzo ważne struktury, a mianowicie trzy rozwory:

• Rozwór aortowy – Umiejscowiony w przeponie najbardziej dogrzbietowo pod kręgosłupem. Przechodzą przez niego aorta, żyła nieparzysta i przewód piersiowy.
• Rozwór przełykowy – Znajduje się dobrzusznie na lewo od powyższego, również w części mięśniowej przepony. Przechodzą przez niego przełyk, brzuszne i grzbietowe pnie nerwu błędnego.
• Rozwór żyły głównej doogonowej – Leży w części ścięgnistej przepony. Przechodzi przez niego żyła główna doogonowa.

Unaczynienie przepony to: tętnice przeponowe, mięśniowo-przeponowe oraz żyła przeponowa.

Rola przepony

Jest nie tylko mięśniem pomagającym w oddychaniu, ale także pomaga w pompowaniu krwi z wątroby do serca przez żyłę główną ogonową oraz w drugą stronę wpływa na przepływ krwi do ogonowej części ciała, a także na drenaż limfatyczny i żylny w kierunku doczaszkowym ciała.

Przepona jest unerwiana przez nerw przeponowy, utworzony przez brzuszne gałęzie nerwów C3-C5 (czasami C4-C6, a czasami i C7 – zależy od źródła). Jest to nerw mieszany, zawierający włókna ruchowe, czuciowe i współczulne. Nerw przeponowy jednak nie kończy swojej drogi na przeponie. Unerwia również powięź otrzewną, otaczającą wszystkie narządy leżące doogonowo od przepony.

Idąc dalej i patrząc na rozwój embrionalny (odnogi przepony pochodzą w rozwoju embrionalnym od kreski grzbietowej przełyku, a przełyk jest unerwiany przez NCX) oraz pamiętając o rozworach i przechodzącym przez jeden z nich NCX – nerw błędny nie mogę o nim krótko nie wspomnieć.

Nerw błędny, a dokładnie lewy i prawy, bo biegną po obu stronach ciała łączy mózg z ciałem. Jest NCX – czyli dziesiątym z dwunastu nerwów czaszkowych. Jest najdłuższym i najbardziej złożonym z nerwów czaszkowych. Pozwala mózgowi „obserwować” i otrzymywać informacje o różnych funkcjach organizmu: pomaga kontrolować i regulować częstość bicia serca oraz utrzymywać sprawność przewodu pokarmowego, przenosi informacje czuciowe z narządów wewnętrznych z powrotem do mózgu.

Te powiązania nerwowe, powięziowe oraz wynikające z samego ułożenia i funkcji w ciele nasuwa wniosek jak ogromny wpływ ma przepona nie tylko na funkcje oddechowe, ale także lokomotoryczne całego ciała. Jest więc nie tylko najważniejszym mięśniem oddechowym, ale także warunkuje prawidłowe napięcie mięśni brzucha, mięśni core, co stanowi klucz do prawidłowej stabilizacji głębokiej ciała. A przecież jako jeździec szukasz balansu i równowagi konia. Czy te klocki Ci się składają?

Czy mechanizm oddechowy może być zaburzony?

Oczywiście, konie borykające się z astmą czy alergiami oddechowymi będą mieć duży problem ze zmęczeniem mięśni biorących udział w oddychaniu. I tak jak wspominałam w jednym z moich webinarów młode konie, które uczą się dopiero równowagi i balansu z jeźdźcem na grzbiecie w galopie, potrzebują wypracować w sobie sprawne działanie tego mechanizmu. Dlatego bierz pod uwagę czas potrzebny na regeneracje. Kiedy Ty idziesz na siłownię i wprowadzasz nowe ćwiczenia, bolą cię na drugi dzień mięśnie o których istnieniu nie miałaś bladego pojęcia. Więc młody koń lub tym bardziej konie po kontuzjach/chorobach potrzebują naprawdę rozruchu rozłożonego w czasie.

Tyle już napisałam i dopiero teraz dochodzę do powodu pisania właśnie w tym temacie. Pracuję ostatnio sporo z końmi borykającymi się z problemami wisceralnymi: po kolkach, z wrzodami czy astmatykami. Pomyśl o sobie, jak się czułaś, gdy szłaś pobiegać, gdy nie byłaś w formie?

Właściciele, którzy zmagają się ze sztywnością u swoich koni robiąc naprawdę dobrą robotę treningową często czują, że z koniem i tak jest coś nie tak. Cóż, powodem tego może być właśnie kwestia wisceralnego problemu wpływającego na układ mięśniowo-szkieletowy.

Powięź oplata cały organizm. Wcześniej pisałam o opłucnej i otrzewnej, a to wszystko są elementy systemu powięziowego. Powięź pomaga stworzyć funkcjonalną ciągłość, jest to świetne. Jednak kiedy któraś ze struktur zaczyna szwankować ciągnie za sobą inne. Dlatego koń traci zdolność do przywracania równowagi swojej postawy i może być najnormalniej w świecie sztywny lub, o zgrozo, borykać się z tajemniczą kulawizną. Oczywiście nie zawsze wiadomo co było pierwsze dysfunkcja przepony czy np. problem hormonalny u klaczy. Powinnaś jednak być tego świadoma. Problem wisceralny tak dla wyjaśnienia to także np. wrzody, kolki.

A co jeśli chodzi o powięź? 

Wspominając o powięzi nie mogłabym nie wspomnieć o liniach powięziowych badanych głęboko przez panie Rikke i Vibeke. Szczególnie o DVL czyli głębokiej linii brzusznej, bo z nią jest mocno skorelowana przepona. DVL jest szczególnie interesująca ze wszystkich linii patrząc z holistycznego punktu widzenia, ponieważ wyjaśnia związek między częścią somatyczną a trzewną ciała. Biegnie po przyśrodkowej stronie tylnej kończyny do jamy miednicy, gdzie dzieli się na trzy ścieżki obejmujące jamy ciała oraz narządy w nich się znajdujące i dalej kieruje się do czaszki. Mimo, że jakby dzieli się na trzy ścieżki to nadal stanowi jedną całość, obejmującą całe wnętrze jam ciała. Może się zdarzyć, że wykonanie terapii na tej lini odsłoni istnienie problemów wisceralnych o których właściciel wcześniej nie wiedział.

Kiedy koń ulegnie urazowi somatycznemu, wpłynie to na ograniczenie którejś z linii powięziowych powierzchniowych, a te z kolei mogą wpływać na wspomniany wcześniej DVL, a tym samym wpływać na czynność narządów. I to przysporzy problemów konikowi. Pomagaj swojemu koniowi korzystając z fizjoterapii.

Czytając o oddychaniu i roli przepony u ludzi wielokrotnie podkreślali autorzy związek wpływu przepony na zachowanie, emocje, które człowiek przeżywa. I podobnie jest u koni. DVL jest linią emocjonalną co ma sens patrząc na nią w odniesieniu do autonomicznego układu nerwowego – a więc i NCX i przepona się tu kłania. To trochę rozjaśnia dlaczego stres tak mocno objawia się jako wrzody czy ból brzucha itp. Pozostawię tę ostatnią kwestię do przemyśleń dla Ciebie.

Prawidłowe napięcie struktur w ciele i prawidłowe wzajemne relacje między nimi zapewniają ciału optymalną wymianę ciśnień pomiędzy jamami ciała (IPA) i niezaburzony przepływ płynów. Pamiętasz rozwór w przeponie przez który przechodzą naczynia krwionośne i przewód piersiowy? Jak myślisz co się może zadziać, kiedy przepona ulega dysfunkcji…..

To tylko czubek góry lodowej w kwestii oddychania konia, jego przepony oraz zdrowia konia. Można jeszcze wiele napisać, jednak mam nadzieję, że zachęciłam Cię do rozmyślania i obserwacji swojego konia pod kontem oddychania, pracy przepony i problemów wisceralno-somatycznych. A także działania i korzystania z usług fizjoterapeuty.

Podsumowując:  Sama przepona ma ogromny wpływ na  sztywność w ciele konia, może zaburzyć równowagę ciała i jego motorykę, wpłynie na stan mięśni w obrębie kręgosłupa. Ale uwaga może być dokładnie odwrotnie to problem z plecami może zaburzyć pracę przepony, a więc i wzorce oddechowe.

Za dysfunkcją przepony oddechowej mogą iść zmiany w biochemii krwi, rozwijać się problemy trzewne: wysyp wrzodów, czy kolki, ale i zaburzenia rozrodcze u klaczy. Za nią idą także dysfunkcje somatyczne idące przez całe ciało, począwszy od napięć w odcinku szyjnym, piersiowym, lędźwiowym jak i w samym stawie biodrowym. A biorąc pod uwagę kwestię rozworów, w przeponie zaburzeniu może uleć działanie powrotu żylnego czy limfatycznego. Jak tam twoja walka z opojami?

Zdj: pexels – Julissa Helmuth oraz mój szkic. 

————-

Źródła:

• „Equine Myofascial Kinetic Lines – for professionals” Rikke M. Schultz, Tove Due, Vibeke S. Elbrond

• „Anatomia zwierząt domowych” H. E. Konig, H-G Liebich

• „Anatomia zwierząt” K. Krysiak, H. Kobryń, F. Kobryńczuk
• „Anatomia i fizjologia w treningu konia” G. Higgins